Hulumtimi i aspekteve historike të pranisë së shqiptarëve në Serbi është i rëndësishëm për të kuptuar marrëdhëniet historike midis grupeve të ndryshme etnike. Kontributi i shqiptarëve në kulturën e Serbisë ndihmon në kuptimin dhe ruajtjen e diversitetit kulturor në vend. Analiza e traditës dhe tendencave bashkëkohore tregon ndryshime në mënyrën e jetesës dhe vlerat e shqiptarëve, si dhe ndikimin e globalizimit. „Historia e pranisë së shqiptarëve në Serbi është shumë komplekse. Që nga mbërritja e sllavëve në Ballkan, përzierja midis këtyre dy grupeve etnike ka qenë e pranishme në shumë aspekte. Në kohët më të lashta, serbët dhe shqiptarët ishin të lidhur nga Krishterimi Ortodoks. Numri i shqiptarëve katolikë dhe serbëve katolikë ishte gjithashtu i konsiderueshëm. Martesat e përziera dhe martesat e përziera ishin të zakonshme. Në shumë dokumente mesjetare, mund të gjeni se babai quhet Bogdan (një emër serb) dhe se djali quhet Jin (një emër tipik katolik shqiptar) dhe pastaj nipi quhet Milisav. Në zonat ku takoheshin këto dy bashkësi etnike (Kosovë, Maqedoni, Sanxhak), dhënia dhe marrja e të mirave materiale dhe shpirtërore ishte një fenomen normal. Me këto fjalë, Prof. Dr. Nexmedin Spahiu, profesor universiteti, e fillon bisedën dhe shton:
„Gjatë Perandorisë Osmane, kufijtë etnikë ndryshuan me kalimin e kohës. Osmanët kishin zakon të emërtonin një zonë sipas strukturës së saj etnike shumicë. Në një kohë, Kosova dhe Shkupi quheshin Serbistan, ndërsa më vonë quhej Arnautistan. Në shekullin e 19-të, deri në luftën e viteve 1977-1878 midis Serbisë dhe Perandorisë Osmane, madje edhe Prokuplja dhe Kurshumlia quheshin Arnautistan.
Ekziston një mendim se armiqësia midis serbëve dhe shqiptarëve ka ekzistuar që nga kohërat e lashta. Megjithatë, kjo nuk është e vërtetë. Armiqësia midis serbëve dhe shqiptarëve është produkt i kohërave moderne, pra i shekujve 19 dhe 20.
“ thekson Spahiu. Masakra e shqiptarëve nga Karagjorgje në Prokuplje dhe Sjenicë, e ndërsjellë me shtypjen e përgjakshme të kryengritjes së Parë Serbe kundër pashallarëve shqiptarë të Perandorisë Osmane, ku akti më i urryer ishte ndërtimi i Çela Kula pranë Nishit nga kafkat e rebelëve serbë.“ thekson Spahiu dhe shton: „Pas Luftërave Ballkanike të viteve 1912-1913, Kosova, Sanxhaku dhe Maqedonia u bënë pjesë e Serbisë. Në atë kohë, përqindja e shqiptarëve në shtetin modern të Serbisë ishte e madhe, por ata zyrtarisht konsideroheshin turq. Njeriu që deri atëherë ishte një nga rilindësit më të mëdhenj shqiptarë, Nexip Draga (1869-1921) nga Tutini, u detyrua të pajtohej me këtë dhe formoi një parti nën emrin turk „Djemijet“ si një ombrellë politike për shqiptarët, Sanxhaklinjtë, turqit, myslimanët serbë, myslimanët bullgarë dhe romët.
Politika shtetërore e Serbisë ndaj myslimanëve shqiptarë ishte e neveritshme. Thënë thjesht, politika e Serbisë ndaj tyre ishte një politikë shfarosjeje. Ortodoksët dhe vllehët shqiptarë në Kosovë, Në Sanxhak dhe Maqedoni, me krijimin e Serbisë Autonome (1835), procesi i serbizimit kishte filluar, dhe me mbërritjen e ushtrisë serbe në këto rajone (1913), ai tashmë ishte drejt përfundimit. Sot, nuk ka as vllehë dhe as shqiptarë ortodoksë në Kosovë (përveç atyre që erdhën në Kosovë pas luftës së fundit përmes martesave). Profesor Spahiu hedh një vështrim më tej në ngjarjet gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe thekson: „Gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur u krijua Shqipëria e Madhe, serbët ishin kryesisht në enklava. Kontaktet me shqiptarët ishin të kufizuara. Ndërsa shqiptarët i pritën me kënaqësi italianët dhe veçanërisht gjermanët, serbët e Kosovës mbushën radhët e çetnikëve dhe veçanërisht partizanëve. Njësia e parë partizane në Kosovë, e komanduar nga Fadil Hoxha, përbëhej kryesisht nga serbë“, shton Spahiu.
Milena Božić
